Xương sên (talus) là một phần quan trọng trong khớp cổ chân, nằm ở vị trí nối giữa xương chày, xương mác và gót chân. Xương sên chịu lực đáng kể trong các hoạt động hàng ngày như đi lại, chạy nhảy, và đóng vai trò quan trọng trong việc truyền lực từ cẳng chân xuống bàn chân. Tuy nhiên, do vị trí đặc biệt và khả năng chịu tải cao, khi bị chấn thương, đặc biệt là gãy, xương sên có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Hình 1. Vị trí xương sên
1. Giới thiệu về gãy xương sên
Gãy xương sên thường xảy ra do các chấn thương nghiêm trọng như tai nạn giao thông, ngã từ độ cao lớn, hoặc chấn thương thể thao mạnh. Đây là một loại gãy xương tương đối hiếm gặp, nhưng lại phức tạp trong điều trị do cấu trúc và chức năng quan trọng của xương sên trong khớp cổ chân. Chấn thương này thường gây ra đau dữ dội, sưng nề và mất khả năng vận động ở cổ chân.
2. Phân loại gãy xương sên
Gãy xương sên được phân loại dựa trên mức độ tổn thương và vị trí gãy. Theo hệ thống phân loại của Hawkins, có 4 loại gãy xương sên chính:
• Loại I: Gãy không di lệch, ít gây ra biến chứng nghiêm trọng.
• Loại II: Gãy có di lệch, gây ra trật khớp dưới sên, ảnh hưởng đến cấu trúc khớp và gây ra nguy cơ mất máu cung cấp đến xương.
• Loại III: Gãy có di lệch và trật cả hai khớp dưới sên và khớp cổ chân, làm tăng nguy cơ tổn thương nguồn máu cung cấp cho xương sên.
• Loại IV: Là mức độ nghiêm trọng nhất, gãy xương di lệch kèm theo trật khớp ở nhiều vùng liên quan, gây ra nguy cơ hoại tử xương.
3. Triệu chứng và chẩn đoán
Triệu chứng của gãy xương sên bao gồm:
• Đau dữ dội: Đau tại vùng cổ chân, tăng lên khi vận động hoặc chịu lực.
• Sưng và bầm tím: Vùng xung quanh cổ chân thường bị sưng to và bầm tím.
• Hạn chế vận động: Bệnh nhân khó khăn trong việc di chuyển, đặc biệt là khi cố gắng đứng hoặc đi lại.
• Biến dạng: Trong trường hợp gãy có di lệch, có thể thấy biến dạng cổ chân rõ ràng.
Chẩn đoán gãy xương sên dựa trên khám lâm sàng và hình ảnh học. Chụp X-quang là phương pháp đầu tiên được sử dụng để phát hiện gãy xương, nhưng trong một số trường hợp gãy phức tạp, CT scan có thể cần thiết để đánh giá chi tiết hơn về vị trí và mức độ di lệch của xương. MRI có thể được sử dụng để kiểm tra tình trạng mạch máu và mức độ hoại tử xương nếu nghi ngờ có tổn thương nguồn máu.
Hình 2. Xquang bệnh nhân gãy xương sên
4. Những lưu ý trong điều trị gãy xương sên:
Nếu bạn bị gãy xương sên, dưới đây là những lưu ý quan trọng mà bạn cần tuân thủ trong suốt quá trình điều trị và phục hồi:
- Nghỉ ngơi và bất động
• Không đặt trọng lực lên chân bị tổn thương: Sau khi gãy xương, việc đặt trọng lượng lên chân bị thương có thể làm xương di lệch và gây thêm tổn thương. Bạn cần sử dụng nạng hoặc xe lăn để di chuyển trong giai đoạn đầu.
• Thời gian bất động: Thường từ 6-8 tuần, tùy thuộc vào mức độ gãy và điều trị của bạn (bảo tồn hoặc phẫu thuật). Hãy làm theo hướng dẫn của bác sĩ về việc đeo nẹp hoặc băng bó cổ chân để cố định xương.
Hình 3. Nẹp bất động tăng cường sau phẫu thuật điều trị gãy xương sên
- Chăm sóc sau phẫu thuật
• Vệ sinh vùng phẫu thuật: Nếu bạn đã trải qua phẫu thuật, hãy chú ý giữ vùng mổ sạch sẽ và khô ráo để tránh nhiễm trùng. Băng vết thương nên được thay theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Theo dõi dấu hiệu nhiễm trùng: Nếu bạn thấy vết mổ sưng đỏ, đau tăng, hoặc có dịch tiết ra, hãy liên hệ ngay với bác sĩ.
- Dùng thuốc đúng cách
• Thuốc giảm đau: Bác sĩ có thể kê thuốc giảm đau để kiểm soát cơn đau. Hãy dùng thuốc theo đúng chỉ định và không tự ý thay đổi liều lượng.
• Thuốc chống viêm và thuốc kháng sinh (nếu cần): Nếu bạn có nguy cơ viêm hoặc nhiễm trùng, hãy tuân thủ đúng lịch dùng thuốc kháng sinh hoặc chống viêm.
- Tái khám định kỳ
• Chụp X-quang hoặc CT scan theo dõi: Bạn cần tái khám định kỳ để bác sĩ kiểm tra sự phục hồi của xương và đảm bảo không có biến chứng.
• Đánh giá nguồn máu cung cấp cho xương: Một trong những biến chứng lớn sau gãy xương sên là hoại tử vô mạch (mất máu cung cấp cho xương). Bác sĩ sẽ theo dõi kỹ vấn đề này trong các lần tái khám.
- Phục hồi chức năng
• Vật lý trị liệu: Sau khi xương đã hồi phục ổn định, bạn sẽ được chỉ định tập vật lý trị liệu để khôi phục lại biên độ vận động và sức mạnh của cổ chân. Hãy tuân thủ các bài tập được hướng dẫn và không cố gắng vận động quá mức trước khi được phép.
• Tăng cường sức mạnh: Sau một thời gian dài bất động, các cơ quanh cổ chân có thể yếu đi. Bạn sẽ cần tập các bài tập tăng cường sức mạnh cơ để hỗ trợ khớp cổ chân.
Hình 4. Tập vật lý trị liệu và phục hồi chức năng sau phẫu thuật điều trị gãy xương sên
- Chú ý đến dấu hiệu của biến chứng
• Đau kéo dài: Nếu sau một thời gian điều trị mà bạn vẫn còn đau nhiều, hãy báo ngay cho bác sĩ. Đây có thể là dấu hiệu của biến chứng như viêm khớp hoặc hoại tử xương.
• Cứng khớp: Nếu bạn gặp khó khăn trong việc di chuyển hoặc cổ chân bị cứng sau quá trình bất động, điều này có thể là bình thường. Tuy nhiên, nếu tình trạng này kéo dài, cần theo dõi kỹ và điều trị vật lý trị liệu hợp lý.
- Chế độ dinh dưỡng
• Bổ sung canxi và vitamin D: Xương cần canxi và vitamin D để phục hồi tốt hơn. Bạn nên bổ sung qua thực phẩm giàu canxi (như sữa, sữa chua, các loại rau xanh) và tiếp xúc với ánh sáng mặt trời để cơ thể tổng hợp vitamin D.
• Hạn chế rượu và thuốc lá: Sử dụng rượu và thuốc lá có thể làm giảm khả năng hồi phục của xương. Bạn nên hạn chế hoặc tốt nhất là ngừng hẳn các thói quen này trong quá trình hồi phục.
- Tránh vận động mạnh
• Tránh các hoạt động thể thao: Trong quá trình điều trị và phục hồi, không nên tham gia các hoạt động thể thao đòi hỏi nhiều sự di chuyển hoặc vận động mạnh. Đợi cho đến khi bác sĩ xác nhận xương đã hồi phục hoàn toàn mới bắt đầu tập luyện trở lại.
- Tuân thủ chỉ định của bác sĩ
• Không tự ý bỏ nẹp hoặc băng cố định: Việc tháo nẹp hoặc băng sớm có thể làm tổn thương xương chưa lành hẳn. Hãy làm theo chỉ dẫn của bác sĩ về thời gian tháo nẹp và mức độ vận động.
• Theo dõi sự tiến triển của điều trị: Mọi triệu chứng bất thường hoặc chậm lành cần được báo cáo cho bác sĩ để được can thiệp kịp thời.
- Kiên nhẫn và lạc quan
• Quá trình hồi phục có thể mất thời gian: Gãy xương sên là một chấn thương phức tạp và đòi hỏi thời gian hồi phục dài hơn so với các loại gãy xương khác. Hãy kiên nhẫn và tuân thủ các chỉ dẫn để đạt kết quả tốt nhất.
Kết luận:
Điều trị gãy xương sên là một quá trình dài và đòi hỏi sự kiên trì của bệnh nhân. Bạn cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn của bác sĩ, chăm sóc tốt vết thương và chú trọng phục hồi chức năng để có thể quay lại cuộc sống bình thường mà không gặp phải biến chứng.