Tại Hoa Kỳ, hơn
1.200 ca viêm cơ tim và viêm màng ngoài tim đã
được báo cáo lên Hệ thống báo cáo tác dụng phụ của vắc xin (VAERS) trong số 300
triệu liều vắc xin mRNA đã được tiêm, tính đến ngày 11/6/2021.
Phản ứng này
thường được phát hiện và điều trị khỏi trong vòng 2-4 ngày. Tuy nhiên, tình
trạng này cũng có thể tiến triển bất thường thành các dạng nặng (suy tim cấp,
phù phổi cấp, sốc tim…), nguy hiểm đến tính mạng nếu không được phát hiện và
điều trị kịp thời. Cần cảnh giác khi xuất hiện một trong các biểu hiện đau
ngực/khó thở/rối loạn nhịp tim để được sàng lọc, thăm khám và theo dõi kịp
thời.
Như vậy, các
biến chứng nặng sau tiêm vắc xin COVID-19 cần được quan tâm bao gồm sốc phản
vệ, huyết khối ,giảm tiểu cầu, và viêm cơ tim/màng tim cấp bên cạnh các phản
ứng nhẹ - trung bình thường gặp với tỉ lệ cao như đau đầu, nhức cơ, sốt nhẹ.
1.3.Tương quan
giữa lợi ích và nguy cơ
Tương tự như kết
luận đối với phản ứng huyết khối giảm tiểu cầu và sốc phản vệ, lợi ích tổng thể
mang lại do vắc xin COVID-19 vẫn được xem là vượt trội so với các biến cố viêm
cơ tim sau tiêm chủng. Do đó tiêm vắc xin COVID-19 vẫn được xem là biện pháp
căn bản để giải quyết dịch bệnh.
2.Chẩn đoán và
điều trị trường hợp viêm cơ tim-màng tim sau tiêm chủng
2.1.Biểu hiện
lâm sàng
Triệu chứng lâm
sàng xuất hiện thường 2-4 ngày sau tiêm vắc xin COVID-19, dù có thể gặp sớm
(12h sau tiêm) hơn hoặc muộn hơn, bao gồm:
Đau ngực: kiểu
đau thắt chẹn vùng sau xương ức, ngực trái hoặc phải, hoặc kiểu đau rát bỏng
thay đổi theo nhịp hô hấp hoặc tư thế.
Khó thở: ở các
mức độ khác nhau, từ khó thở nhẹ khi gắng sức đến khó thở thường xuyên hoặc khó
thở dữ dội, tương ứng với mức độ nặng của suy tim.
Rối loạn nhịp
tim: cảm giác tim đập nhanh/chậm bất thường, hoặc hồi hộp, đánh trống ngực do
các dạng rối loạn nhịp tim khác nhau.
Có thể có sốt
hoặc không. Viêm cơ tim/màng ngoài tim cấp thường đáp ứng tốt với điều trị và
thoái triển sau 3-5 ngày, song cũng có thể trở nặng thậm chí nguy kịch bất
thường.
Dấu hiệu
nặng/nguy kịch bao gồm những biểu hiện của các tình trạng như phù phổi cấp, suy
tim cấp, tràn dịch màng tim gây chèn ép tim, sốc tim, các rối loạn nhịp
nhanh/chậm phức tạp, ngất/xỉu thậm chí đột tử.
Khi đó sẽ có các
biểu hiện tương ứng với suy tim hoặc rối loạn nhịp tim ở các mức độ vừa-nặng
như mạch nhanh, không đều hoặc rất chậm, nghe tim có tiếng tim mờ, tiếng ngựa
phi T3, ran ẩm ở phổi, gan to, tĩnh mạch cổ nổi, huyết áp tụt/kẹt, đầu chi lạnh
ẩm, nổi vân tím (khi có sốc tim…)…
2.2.Cận lâm sàng
Công thức máu:
có thể tăng bạch cầu, tăng hsCRP.
Các chỉ điểm
sinh học: CK-MB, Troponin T hoặc Troponin I thường tăng rõ, NTproBNP/BNP tăng
theo mức độ suy tim.
Điện tâm đồ biến
đổi bất thường so với trước đó: biến đổi đoạn ST-T, sóng T đảo chiều, hoặc các
rối loạn nhịp đa dạng (rối loạn nhịp nhanh nhĩ, nhịp nhanh thất kịch phát hoặc
kéo dài; rối loạn nhịp chậm, blốc nhĩ thất, blốc phân nhánh; ngoại tâm thu nhĩ/thất
xuất hiện thường xuyên).
Chụp Xquang tim
phổi: có thể gặp bóng tim to, phổi mờ, các đường Kerley B…
Siêu âm tim: có
thể thấy giảm chức năng co bóp cơ tim, rối loạn vận động vùng cơ tim khu trú
hoặc toàn thể, dịch màng tim (ít hoặc nhiều gây ép tim)…
Các cận lam sàng
chuyên sâu: Chụp động mạch vành chọn lọc giúp loại trừ hội chứng vành cấp là
nguyên nhân gây bệnh cảnh giống viêm cơ tim cấp; Chụp cộng hưởng từ tim hay sinh thiết cơ tim
giúp chẩn đoán xác định.
2.3.Nguyên tắc
điều trị.
Tự theo dõi sau tiêm đóng vai trò quan trọng
Tất cả người dân
sau tiêm vắc xin COVID-19 cần được khuyến cáo về các dấu hiệu biến chứng này (bao
gồm đau ngực, khó thở, rối loạn nhịp). Khi có dấu hiệu nghi ngờ, người dân cần
thông báo tới đường dây nóng, hoặc đến bệnh viện gần nhất để được hướng dẫn và
thăm khám.
Người bệnh được
chẩn đoán viêm cơ tim/viêm màng tim cấp cần được điều trị và theo dõi sát (để
phát hiện các bệnh cảnh nặng/nguy kịch) tại cơ sở y tế có đủ khả năng hồi sức
cấp cứu tim mạch.
Cần chuyển tuyến
đến các bệnh viện chuyên khoa tim mạch khi có các biểu hiện nặng/nguy kịch
Sử dụng thuốc trong điều trị viêm cơ tim nghi ngờ do
vắc xin Covid 19
Hiện chưa có
điều trị đặc hiệu cho viêm cơ tim/viêm màng ngoài tim cấp sau tiêm vắc xin COVID-19.
Chủ yếu điều trị triệu chứng:
- Giảm đau chống viêm không steroid (NSAIDs): aspirin
500-1000mg (1-3 lần/ngày), ibuprofen 600mg (1-3 lần/ngày)
- Colchicin 0,5mg dùng để thay thế hoặc bổ trợ cho
NSAIDs khi cần;
- Corticoid hoặc IVG trong trường hợp triệu chứng lâm
sàng rầm rộ, suy tim nặng, rối loạn nhịp tim phức tạp. Sử dụng sớm, liều cao,
ngắn ngày: methylprednisolon 1-2mg/kg/ngày (tương đương prednisolon 0,8 –
1mg/kg/ngày) trong 2-3 ngày hoặc IVIG 1-1,5g/kg được chỉ định trong trường hợp
corticoid kháng trị.
Sẵn sàng điều
trị hỗ trợ hô hấp-tuần hoàn khi có các diễn biến nặng hoặc nguy kịch như phù
phổi cấp, suy tim cấp, rối loạn nhịp tim phức tạp, sốc tim hay tràn dịch màng
tim ép tim. Xử trí phụ thuộc vào tình trạng lâm sàng cụ thể:
Có suy tim,
huyết động ổn định: theo các hướng dẫn hiện tại sử dụng lợi tiểu quai theo mức
độ ứ trệ tuần hoàn, thuốc ức chế men chuyển, thuốc chẹn beta giao cảm liều
thấp.
Suy tim có phù
phổi: ưu tiên lợi tiểu quai đường tĩnh mạch, thở oxy, thông khí hỗ trợ (không
xâm lấn hoặc qua nội khí quản).
Suy tim có suy
sụp huyết động, sốc tim: ưu tiên các thuốc vận mạch để kiểm soát huyết động, sử
dụng sớm các thiết bị cơ học hỗ trợ tuần hoàn (ECMO, LVAD)…
Có rối loạn nhịp
chậm: cần đặt máy tạo nhịp tạm thời.
Có rối loạn nhịp
nhĩ hoặc thất trầm trọng (ngoại tâm thu thất dầy, nhịp nhanh thất, rung nhĩ
nhanh) ưu tiên sử dụng amiodarone.
Các rối loạn
nhịp nhanh xoang hoặc ngoại tâm thu nhĩ không cần can thiệp thuốc loạn nhịp.
Cần lưu ý bệnh nhân viêm cơ tim cấp hay có rối loạn xen kẽ lúc nhanh lúc chậm,
cần theo dõi và điều chỉnh kịp thời, kết hợp thuốc chống loạn nhịp và máy tạo
nhịp hoặc các thiết bị cơ học hỗ trợ tuần hoàn khi có suy sụp huyết động…
Tràn dịch màng
tim ép tim: dẫn lưu khoang màng ngoài tim.
Các điều trị bổ
sung khác tuỳ theo bệnh cảnh lâm sàng như cân bằng dịch, điện giải, dinh dưỡng,
thuốc chống đông (khi có nguy cơ tắc mạch cao, bằng chứng tăng đông), thuốc ức
chế bơm proton (khi có kích ứng dạ dày), kháng sinh (khi có bội nhiễm..)…
Người bệnh khi
xuất viện, cần được theo dõi định kỳ bởi các bác sỹ chuyên khoa tim mạch 3-6
tháng/lần để đánh giá tiến triển của chức năng tim và tình trạng suy tim (nếu
có).
Hình
3. Lưu
đồ chẩn đoán và điều trị viêm cơ tim cấp/viêm màng tim cấp
nghi ngờ do vắc xin COVID-19
Đơn vị Dược lâm sàng – Thông tin thuốc – Khoa Dược
Tài
liệu tham khảo:
1.
Quyết định 3348/QĐ-BYT, Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị viêm cơ tim sau tiêm chủng vắc xin phòng COVID-19 ban hành ngày 08/07/2021.
2.
Quyết định 2008/QĐ-BYT, Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị Hướng dẫn chẩn
đoán và điều trị COVID-19 do chủng vi rút Corona mới (SARS-CoV-2) ban hành ngày 26/04/2021.
3. Ansari A, Maron BJ, Berntson DG.
Drug-induced toxic myocarditis. Tex Heart Inst J. 2003;30(1):76-79.
Xem
quyết định 3348/QĐ-BYT và bản PDF của tài liệu này tại đường link: