1. Tầm quan trọng của việc ghi nhận và báo cáo các tín hiệu có thể liên quan đến nguy cơ do thuốc

Độc tính và các tác dụng không mong muốn là yếu tố quan trọng cần cân nhắc trong quá trình sử dụng thuốc cho người bệnh, bên cạnh hiệu quả, chi phí điều trị và các tiêu chí khác như chính sách về dùng thuốc, bảo hiểm hay khả năng tuân thủ điều trị.

Phản ứng có hại có thể ảnh hưởng đến kết cục lâm sàng, thời gian điều trị dùng thuốc, thời gian nằm viện, nguy cơ tái nhập viện và chi phí điều trị lâu dài của người bệnh. Trên thực tế, nhiều biến cố bất lợi trong thực hành lâm sàng diễn ra có thể liên quan đến thuốc, có thể do phản ứng có hại của thuốc (bao gồm phản ứng liên quan đến miễn dịch hoặc độc tính trực tiếp), cũng có thể do sử dụng thuốc chưa hợp lý (liều dùng, dạng dùng, thời gian dùng và các tương tác thuốc). Các biến cố này có thể xảy ra ngay lập tức trong quá trình dùng thuốc, mặt khác cũng có thể xuất hiện muộn hơn (từ vài giờ, vài ngày, thậm chí sau khi quá trình dùng thuốc đã kết thúc).

Việc phát hiện các tín hiệu và ghi nhận các biểu hiện có thể liên quan biến cố bất lợi do thuốc đóng vai trò quan trọng trong công tác cảnh giác dược tại bệnh viện. Việc ghi nhận này tạo cơ sở để phân tích tương quan giữa biến cố bất lợi và thuốc dùng cũng như giữa lợi ích và nguy cơ của một thuốc. Từ đó, Hội đồng thuốc và Điều trị bệnh viện có cơ sở lựa chọn thuốc đưa vào hoặc loại khỏi danh mục thuốc bệnh viện. Ngoài ra, trong thực hành lâm sàng, đây cũng là cơ sở để lựa chọn thuốc, cá thể hóa cho từng người bệnh, đặc biệt là những bệnh nhân có nhiều yếu tố nguy cơ (trẻ em, cao tuổi, có thai, suy giảm chức năng gan, thận, có tiền sử dị ứng, có tiền sử mắc nhiều bệnh mạn tính…).

Từ nghị định 131/NĐ-CP về tổ chức và hoạt động Dược lâm sàng Bệnh viện, đến quyết định 122/QĐ-BYT ban hành Hướng dẫn quốc gia về Cảnh giác dược (lần 2) đều nhấn mạnh vai trò của tất cả nhân viên y tế (bác sĩ, điều dưỡng, dược sĩ, nhân viên y tế khác) trong công tác cảnh giác dược. Trong đó, dược sĩ lâm sàng đóng vai trò trung tâm, hướng dẫn, tham gia, đầu mối tổng hợp, phân tích tương quan giữa biến cố và thuốc, cập nhật thông tin để đưa đến các kết luận về quan hệ lợi ích-nguy cơ của thuốc tại bệnh viện.

2. Các biểu hiện tín hiệu cần chú ý khi đánh giá sử dụng thuốc trên lâm sàng

Trên thực hành lâm sàng, việc phát hiện các tín hiệu nghi ngờ liên quan đến phản ứng có hại của thuốc phần nào gặp nhiều khó khăn do các tín hiệu này có thể biểu hiện đa dạng qua các dấu hiệu lâm sàng hoặc cận lâm sàng (hình ảnh và các chỉ số xét nghiệm). Các biểu hiện này có thể dễ nhầm lẫn với các biểu hiện bệnh lý chính hoặc bệnh lý mắc kèm của người bệnh. Trong trường hợp nghi ngờ, bác sĩ, điều dưỡng và dược sĩ lâm sàng cần ghi nhận và báo cáo phản ứng có hại này. Các tín hiệu được báo cáo không phải chỉ bao gồm các biểu hiện xác định chắc chắn do phản ứng có hại của thuốc. Tương quan này sẽ được đánh giá lại dựa trên chuỗi tín hiệu được ghi nhận. Từ đó, tổ Dược lâm sàng-thông tin thuốc sẽ tổng hợp các thông tin, báo cáo về Trung tâm Quốc gia về ADR và thông tin thuốc, nhận phản hồi và thông tin đến nhân viên y tế tại bệnh viện để thực hành sử dụng thuốc an toàn-hiệu quả hơn.

Bảng dưới đây đưa ra các tín hiệu về lâm sàng và các chỉ dấu cận lâm sàng cần quan tâm và các thuốc có nguy cơ nhằm giúp các bác sĩ, điều dưỡng và dược sĩ lâm sàng có cơ sở phát hiện ADR trong quá trình theo dõi, giám sát sử dụng thuốc.